Mam konto
Nie mam konta

Zaloguj się

Skąd ten smog?


W debacie publicznej coraz częściej pojawiają się kwestie związane z zanieczyszczeniami powietrza i tzw. smogiem. Wraz ze wzrostem świadomości społecznej rośnie także potrzeba merytorycznego wyjaśnienia, czym są owe zanieczyszczenia, potocznie nazywane w mediach smogiem. Warto bowiem zaznaczyć, iż nie należy posługiwać się tymi terminami równolegle. Zjawisko smogu występuje bowiem w określonych porach, przy zaistnieniu konkretnych okoliczności. Z kolei niektóre zanieczyszczenia powietrza mogą utrzymywać się w danej okolicy przez długi czas, narażając mieszkańców zamieszkujących dany teren na utratę zdrowia, a nawet przedwczesny zgon.

Etymologia pojęcia „smog” wskazuje na połączenie dwóch angielskich słów (ang. smoke - "dym" oraz fog - "mgła"). Jest to nienaturalne zjawisko atmosferyczne, będące połączeniem: wyprodukowanych przez człowieka zanieczyszczeń powietrza, widocznego zamglenia i braku wiatru. Uściślając, jest to mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, powstałe na skutek przedostawania się do atmosfery szkodliwych związków chemicznych, t.j. tlenki siarki i tlenek azotu oraz substancje stałe, czyli pyły zawieszone oraz kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne.

Skąd się bierze?

Znaczna część zanieczyszczeń to skutek działalności człowieka. Na obszarach zurbanizowanych podstawowymi źródłami pyłu zawieszonego PM są pyły powstające w wyniku spalania węgla i jego pochodnych w piecach domowych, bądź lokalnych kotłowniach. Do tego zalicza się także energetykę, przemysł, komunikację oraz zanieczyszczenia powietrza pochodzenia naturalnego t.j. procesy gnicia obumarłych roślin i padłych zwierząt, wyładowania atmosferyczne czy promieniowanie słoneczne.

Jak zauważają naukowcy z Wydziału Budownictwa i Inżynierii Środowiska SGGW wraz z pracownikami IPIŚ PAN Zabrze oraz SGSP w Warszawie, kórzy prowadzą długoterminowe badania zanieczyszczeń powietrza na warszawskim Ursynowie, w skład smogu wchodzą zarówno makroskładniki (węgiel organiczny i elementarny, jony rozpuszczalnych w wodzie związków, chlorki, pierwiastki - sód, potas, wapń), jak i mikroskładniki (pierwiastki śladowe, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, monocukry).

Pogoda a smog

Nie bez znaczenia jest także klimat czy ogólne uwarunkowania terenu. Miasto leżące w kotlinie, będzie miało bowiem dużo większe trudności z pozbyciem się smogu, a bezwietrzna pogoda może sprawić, że może zawisnąć nad daną miejscowością na dłużej.

Warto zaznaczyć, że problem smogu nie jest związany wyłącznie z sezonem zimowym, mimo, iż najłatwiej go wówczas zaobserwować. Smog dokucza nam także latem, chociaż jest wówczas mniej odczuwalny. Innym przekłamaniem funkcjonującym w przestrzeni publicznej jest także powielana teza, że zanieczyszczenia powietrza są problemem lokalnym. Tu warto nadmienić, że przy sprzyjających wiatrach wystarczy nawet 12 godzin, by pyły przemysłowe ze śląskich fabryk dotarły nad Warszawę. Warunki meteorologiczne odpowiadają także za stężenie pyłu zawieszonego (PM). Ich związek może być pośredni (np. prędkość wiatru ma związek z szybkością i skalą rozprzestrzeniania PM) oraz bezpośredni (np. wilgotność powietrza i natężenie promieniowania słonecznego warunkują powstawanie wtórnego PM w powietrzu, a opad atmosferyczny – intensywność wymywania PM z atmosfery).

Rodzaje smogu

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje smogu - smog fotochemiczny oraz smog kwaśny.

Smog fotochemiczny, zwany również utleniającym, oraz smogiem typu Los Angeles, wytwarza się jedynie w specyficznych warunkach. Zazwyczaj ma to miejsce w miesiącach letnich, w okresie mniej więcej od czerwca do września. Powstaje także w specyficznych warunkach pogodowych charakteryzujących się dużym nasłonecznieniem, wysoką temperaturą powietrza i słabym wiatrem. Powstaje podczas silnego nasłonecznienia w wyniku fotochemicznych przemian występujących w dużym stężeniu tlenków azotu, węglowodorów, oraz innych składników spalin np. samochodowych. Z tych związków powstają reaktywne rodniki, które ulegając przemianom chemicznym, tworzą substancje toksyczne, głównie nadtlenki, np. azotan nadtlenku acetylu (PAN). Wyglądem smog ten przypomina brudną, brunatną mgłę, która unosi się nad miastem. Jeśli osiągnie bardzo wysoką gęstość, może ograniczać zakres widzenia do 800 metrów.

Smog kwaśny, zwany także mgłą przemysłową lub smogiem londyńskim powstaje w wilgotnym, silnie zanieczyszczonym powietrzu tzw. gazami kwaśnymi, głównie ditlenkiem siarki (SO2) i ditlenkiem węgla (CO2), oraz pyłem węglowym. Ten rodzaj smogu występuje przeważnie w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i innych paliw stałych. Smog siarkowy występuje najczęściej między listopadem, a styczniem. Jest efektem spalania węgla w połączeniu z dużą koncentracją sadzy oraz tlenków siarki i węgla

Smog w historii

Jednym z najsłynniejszych i najbardziej tragicznych przypadków smogu był tzw. wielki smog londyński z 1952 roku, który utrzymywał się od 5 do 9 grudnia 1952 roku. Przyczynił się on bezpośrednio do śmierci około 12 tys. osób. Po przeanalizowaniu tego wypadku, brytyjskie władze zdecydowały się wprowadzić w 1956 r. Ustawę o czystym powietrzu.

Na przełomie XX i XXI wieku, problem smogu i zanieczyszczeń odnotowało także wiele państw na całym świecie, t.j. Chiny, Indonezja, Iran, Meksyk, Mongolia czy Tajlandia. Problemem zajęły się także najważniejsze instytucje i podmioty międzynarodowe t.j. Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO), Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) czy Unia Europejska.

Przyczyny zanieczyszczeń powietrza w Polsce

Warto zaznaczyć, że w poszczególnych regionach Polski źródła zanieczyszczeń powietrza różnią się od siebie. Warto tutaj podkreślić, że za tym szkodliwym dla środowiska zjawiskiem nie stoją jedynie ogrzewane niewłaściwym paliwem domostwa, ale także inne wielorakie źródła. W skali kraju można je wyodrębnić na największe źródła emisji odpowiednich substancji, i tak za pył PM10 opowiadają odpowiednio: indywidualne ogrzewanie budynków (88,21%); ruch pojazdów (5,77%); emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni dróg i ulic (2,98%); przemysł (1,84%); napływ transgraniczny (1,17%) źródła nieantropogeniczne (0,03%). Z kolei za emisję pyłu PM2,5 odpowiadają gospodarstwa domowe (41,06%), transport drogowy (12,95%) oraz procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii (10,33%).

 

"Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treści odpowiada wyłącznie Fundacja Polska Ziemia"